Ludzie w zasadzie od zawsze stosowali rośliny w celu dbania o zdrowie, dobre samopoczucie, by ratować i przedłużać życie. Właściwości lecznicze ziół jak rumianek, arnika czy czystek były opisane już w czasach starożytnych. Można powiedzieć, że przez tysiące lat właściwości lecznicze roślin i medycyna to były pojęcia tożsame. Tak było aż do czasów współczesnych kiedy dzięki rozwojowi chemii i farmakologii pozyskaliśmy leki syntetyczne.

W celach pozyskania aktywnych składników wykorzystujemy praktycznie wszystkie części roślin. Mogą to być: kwiaty, liście, korzenie, kora, owoce, nasiona itp.. Zależnie od potrzeb mogą one być wykorzystane w różnych postaciach np.: naparu, odwaru, wyciągu, nalewki, maści, kremu i wielu innych. Uzyskujemy z nich np. biologicznie czynne: alkaloidy, glikozydy, flawonoidy, fenole czy kumaryny. Istotną rolę odgrywają obecne w roślinach witaminy i enzymy, a także mikro i makro elementy.

Obecnie w przemyśle farmaceutycznym szerokie zastosowanie znajdują ekstrakty roślinne. Aby jako pacjent/ konsument można dokonywać świadomych wyborów mających wskazać wartościowy produkt w miejsce tylko ładnie opakowanego bądź w przekonujący, acz nie do końca uczciwy sposób reklamowanego, trzeba umieć oceniać i porównać składy produktów pod względem zastosowanego wyciągu roślinnego.

Ekstrakt roślinny

Ekstrakty (Extracta) roślinne to przetwory o konsystencji płynnej (wyciągi płynne i nalewki), półstałej (wyciągi gęste i olejożywice) oraz stałej (wyciągi suche) otrzymywane z substancji roślinnych (całe części roślin lub ich części) będących zwykle w postaci suchej. Proces ekstrakcji to dokładnie opisana procedura z zastosowaniem właściwego rozpuszczalnika: wody, etanolu lub innego specyficznego rozpuszczalnika. Substancja roślinna poddawana ekstrakcji może być poddawana wstępnym procesom, np. dezaktywacji enzymów, odtłuszczaniu. Zaś po wytrawieniu mogą być usuwane niepożądane składniki. Do wyciągów w celu ich stabilizacji mogą być dodawane substancje pomocnicze, stabilizatory i środki konserwujące. Ekstrakty suche (Extracta sicca) są to ekstrakty otrzymane przez odparowanie rozpuszczalnika użytego do ich wytwarzania. Maksymalna strata masy takich ekstraktów to 5%. Właśnie z tego względu ekstrakty suche uznawane są za najbardziej trwałe.

Oznaczenia ekstraktów – wcale nie takie tajemnicze

DER (Drug Extract Ratio) – można też spotkać określenie Ratio zamiennie z DER – jest to wskaźnik ilości substancji roślinnej (suszu poddanego ekstrakcji), do ilości otrzymanego ekstraktu.

Inaczej mówiąc dowiadujemy się jaka ilość materiału roślinnego była zużyta do wytworzenia jednej części otrzymanego ekstraktu.

Np. DER 20:1  oznacza, że z 20 części (np. gramów) uzyskano 1 część ekstraktu (odpowiednio 1 gram)

Biorąc pod uwagę powyższy przykład ekstrakt o DER 10:1 będzie mniej wartościowy niż wskazany w przykładzie (oczywiście zakładamy, że materiał roślinny był taki sam, podobnie jak metody ekstrakcji)

Znajomość DER danego ekstraktu daje nam wiedzę co do stężenia otrzymanej substancji w stosunku do suszu (np. stosowanego do sporządzania naparu, bądź herbatek ekspresowych). Wiemy, że jest on „bardziej wartościowy” niż taka sama ilość nieprzetworzonego materiału. Możemy również porównać ekstrakty między sobą – ten o większym DER będzie bardziej skondensowany/wartościowy niż ten o mniejszym.

Nadal jednak tak naprawdę nie mamy wiedzy, ile konkretnie znajduje się w nim substancji o działaniu prozdrowotnym, na których nam zależy.

Ekstrakt standaryzowany

Ekstrakt standaryzowany to taki ekstrakt, dla którego określa się zawartość substancji czynnej o danej aktywności terapeutycznej.

Przy zastosowaniu takiego ekstraktu zyskujemy wiedzę ile w pojedynczej dawce znajduje się substancji o działaniu terapeutycznym. Należy oczywiście przy tym pamiętać, że jest to funkcja ilości zastosowanego ekstraktu i  jego standaryzacji:

• 150 mg ekstraktu standaryzowanego na zawartość 30% substancji aktywnej oznacza jej zawartość w ilości 45mg (150 mg x 0,3 = 45mg) i odpowiednio;
• 120 mg ekstraktu standaryzowanego na zawartość 50% substancji aktywnej oznacza jej zawartość w ilości 60 mg ( 120mg x 0,5 = 60mg)

Biorąc wszystko powyższe pod uwagę oceniając etykiety np. suplementu diety możemy się spotkać z następującymi sytuacjami:

1. Jeżeli produkt występuje w postaci herbaty nie mamy żadnej informacji dotyczącej zawartości substancji czynnej która ma mieć wpływ prozdrowotny – otrzymujemy mniej lub bardziej smaczny napój w którym z suszu uwolniły się substancje bez wiedzy co do ich ilości i jakości.
2. Dla produktów w formie stałej (tabletki, kapsułki)
   • Podany został DER dla zastosowanego ekstraktu. Wiemy jakie jest „stężenie” zastosowanego ekstraktu w stosunku do suszu z którego został wytworzony. Nie wiemy jednak ile substancji czynnej zawiera. W takiej sytuacji producenci często zastosowany ekstrakt o niskim DER przedstawiają w przeliczeniu na ilość ziela, które zostało przetworzone na ekstrakt. Np. przy zastosowaniu ekstraktu o DER 4:1 w ilości 300 mg – opisane jest „w przeliczeniu zużyto 1200 mg ziela”. Magia dużych liczb działa – prawda? Ale czy coś więcej? Warto każdorazowo oceniać podane wartości i szukać odpowiedzi na tak zadane pytanie.
   • Zastosowano ekstrakt standaryzowany. Otrzymujemy wiedzę ile substancji aktywnej jest w jednostce (tabletce, kapsułce) produktu. Odbywa się to jednak w dwojaki sposób. I tak:
     • Otrzymujemy tylko informację o ilości zawartego wyciągu standaryzowanego na określony % zawartości substancji aktywnej. Np. „ jedna dawka produktu zawiera aż 300 mg wyciągu standaryzowanego na 5% zawartości substancji X.” Która liczba przyciąga naszą uwagę? Zapewne 300 bardziej przemawia nam do wyobraźni. A ile substancji się kryje za w/w informacją? Musimy to obliczyć sami ale już wiemy jak to zrobić: 300 mg x 0,05 = 15 mg substancji aktywnej.
     • Dlaczego producent zmusza nas do takich obliczeń? A może liczy na to, że się nie zorientujemy, że zastawił na nas pułapkę?
     • Innym razem otrzymujemy informacje wprost o ilości substancji aktywnej zawartej w pojedynczej dawce. „jedna dawka produktu zawiera 50 mg substancji X.”. Informacja o zawartości substancji aktywnej podana jest wprost. Podane jest oczywiście jednocześnie z czego ona wynika – ilość i jakość zastosowanego ekstraktu. Jakże mniej spektakularnie wygląda to 50 przy rzucającym się w oczy 300. A jednak bije je na głowę ponad trzykrotnie! 50 : 15

Z każdą z sytuacji opisanych powyżej, zapewne każdy z Was się spotkał zapoznając się z etykietą produktu zawierającego ekstrakt roślinny. A którą wersję preferujecie, która pozwala w rzetelny sposób ocenić wartość konkretnego produktu?

Odpowiedź dla każdego z nas jest oczywista. Producent, który dostarcza wartościowy produkt zastosuje składnik z dającą się zmierzyć ilością substancji aktywnej – ekstrakt standaryzowany. Nie chowa się przy tym za czasami złudną magią wielkich liczb, lecz informuje o jakości swego produktu wprost informując o ilości substancji aktywnej w tabletce czy kapsułce.

Pamiętajmy, jeżeli kupujemy produkty oparte o składniki roślinne pamiętajmy, aby starannie ocenić zawartość substancji czynnej w danym preparacie. Warto wykorzystać choćby wiedzę przedstawioną powyżej.

Zobaczcie jak czasami taniej oznacza znacznie drożej:

Poniżej dane dotyczące produktów zawierających ekstrakt z czystka, według deklaracji producentów zawartych na opakowaniu.  Porównajmy ilość polifenoli zawartych w poszczególnych produktach. Bo przecież to polifenole zawarte w czystku stanowią o jego prozdrowotnej wartości.

Wniosek: Czystek T Forte – bogate źródło polifenoli za przystępną cenę.

Jak widać czasami taniej znaczy znacznie drożej. Warto zwracać uwagę na jakość produktów i zawartość tego co w tych produktach jest najważniejsze, ponieważ poza aspektem zdrowotnym i wygodą stosowania to się po prostu opłaca.